امام عليبن ابيطالب(ع) مسئله غيبت حضرت مهدي(ع) را با زمينهسازي حساب شده و منسجمي در چند مرحله مطرح ميکنند و کاملاً روشن است که اين کار به صورت تصادفي انجام نگرفته است بلکه با توجه به ظرفيت و کشش فکري افراد و شيوههاي صحيح آموزشي و همينطور با در نظر گرفتن سير طبيعي و خارجي وقايعي که در آينده پيش خواهد آمد به تبيين و تشريح امور پرداختهاند. در يک مرحله پس از تصريح به ضرورت وجود حجت الهي در روي زمين و بلکه کل نظام عالم هستي ميفرمايند:
هرگز زمين از حجت الهي که با دليل و برهان براي حاکميت بخشيدن به احکام و ارزشهاي ديني قيام مينمايد خالي نخواهد بود و حجت خداوند عالم يا به صورت شناخته شده و آشکار [مثل يازده امام(ع)، در ميان مردم زندگي ميکند] يا [در اثر فراهم نبودن شرايط مناسب] بهطور پنهان و ناشناخته به سر ميبرد. [1] .
در روايت ديگري امام علي(ع)، پس از اشاره به ضرورت وجود امام معصوم در روي زمين و تبيين مسؤوليتهاي او ميفرمايند:
حجت خدا، گاهي به صورت علني به طوري که همه او را ميشناسند در ميان مردم حضور دارد؛ امّا زمام امور را به جهت فراهم نبودن شرايط در دست ندارد. گاهي نيز حجت الهي روي مصالحي به اراده خداوند متعال از ديده مردم غايب است. در چنين مواقعي آنها در انتظار حجج الهي بهسر ميبرند. توجه به اين نکته ضروري است که در دوران غيبت گرچه جسم امام(ع) به علت وجود خطرات و يا مصالح ديگري از ديده مردم نهان است ولي دانش او براي مردم مخفي نيست (همه از آن اطلاع دارند) و آداب و احکام و تعاليمش در قلب و جان انسانهاي مؤمن استوار و پابرجاست و مردم بر اساس تعاليم و رهنمودهاي او زندگي ميکنند. [2] .
در مرحله بعد، اميرالمؤمنين(ع) ضمن معرفي آخرين حجت الهي اصل مسئله غيبت آن حضرت را بيان ميکنند. از «اصبغ بن نباته» نقل شده است که ميگويد:
روزي به حضور عليبنابيطالب(ع) رسيدم آن حضرت را غرق در انديشه ديدم در حالي که از اين وضع بسيار متعجب بودم [چون حضرت را هرگز در آن حال نديده بودم] عرض کردم: يا اميرالمؤمنين مگر اتفاقي افتاده است که اينگونه نگران و غرق در درياي تفکّر به نظر ميرسيد؟
حضرت علي(ع)، در پاسخ فرمودند: درباره فرزندي که بعدها از نسل من به دنيا خواهد آمد فکر ميکنم. او يازدهمين فرزند من است. او مهدي ما اهل بيت است که زمين را پس از پر گشتن از ظلم و ستم و تباهي با عدل و داد پر خواهد ساخت. امّا پيش از آن براي او يک دوره غيبتي هست که عده زيادي از مردم در اين دوره از حق و صراط مستقيم منحرف ميشوند. [3] .
در گام بعدي علي(ع) به طولاني بودن دوره غيبت امام عصر(ع) و مشکلات و گرفتاريهاي آن ميپردازند. به عنوان نمونه در يک مورد ميفرمايند:
در دوره غيبت امام غايب مردم از حدود و چارچوب احکام شرع خارج خواهند شد و بسياري از آنها گمان خواهند کرد که حجت الهي از دنيا رفته و امامت پايان پذيرفته است ولي سوگند به خدا در چنين دورهاي حجت خدا در بين مردم و در کوچه و بازار آنها در حال رفت و آمد خواهد بود و وي حرفهاي مردم را خواهد شنيد... او مردم را خواهد ديد ولي آنها تا زمان معيني که خداوند مقرر کرده است قادر به ديدن آن حضرت نخواهند بود. [4] .
همينطور در اين باره به مناسبت ديگري ميفرمايند:
دوره غيبت امام مهدي(ع) به قدري طولاني خواهد بود که انسانهاي بيخبر از مصالح و حکمتهاي الهي از ظهور آن حضرت مأيوس خواهند شد و در اثر نااميدي از ظهور منجي عالم بشريت حتي اين جمله را به زبان خواهند آورد که: خداوند عالم نيازي به آل محمد(ص) ندارد؛ يعني اگر از آل محمد(ص) کسي در روي زمين بود تا کنون بايد قيام ميکرد و به اين نابسامانيها و بيعدالتيها پايان ميداد. [5] .
غيبت امام مهدي