فايده امام غايب

نکته ديگري که برخي به عنوان شبهه مطرح مي کنند، اين است که فايده امام غايب چيست؟ آيا غيبت مضرّبه منافع امام نيست؛ امام که دست مردم از دامان او کوتاه است، چه فايده اي دارد؟

ملاصدرا(ره) دو پاسخ دقيق به اين شبهه مي دهد.

يکم. غرض اصلي از خلقت امام، هدايت رهبري مردم نيست که اگر اين، محقق نشد امام فاقد فايده ي خود گردد؛ بلکه هدف از خلقت اين موجودات اشرف، اين است که آنان واسطه در فيض اند. غايت حقيقتي خلقت آنان، اين است که وسايط در فيض اند و تعليم و هدايت مردم و استکمال نوع بشر، هدف عارضي است که از قرار گرفتن آن وجودات در بين مردم، حاصل مي شود.

بر اين اساس فرقي ندارد که امام ظاهر مشهور باشد يا خامل مستور، شناخت و تبعيّت مردم، بر هدف حقيقي و واقعي امام اثري ندارد. شايد بتوان گفت: يکي از وجوه تشبيه امام غايب به خورشيد پشت ابر، همين نکته است که بهره گيري مردم از نور خورشيد، هدف عرضي است و نقش اصلي خورشيد، ثبات و محور بودن کل منظومه شمسي است و ابر ضرري به اين نقش نمي زند.

«ومما يجب ان يعلم ان الغايه والغرض من وجود الامام ليس مجرد حصول الائتمام حتي لو فرض امام لم يرجع اليه احدٌّ من الناس لَفات الغرض من وجوده وکذا لو کان خاملاً مستوراً غير ظاهر فانا قد اشرنا الي ان السبب والعله في کون الارض لا تخلو عن حجه ماذا؟ فبذلک يندفع طعن جماعه من المخالفين علي الاماميه با نهم قائلون بوجود امام قائم حي مده مديده من غير ان يعرف شخصه و يهتدي بنور تعليمه و ارشاده فما الفائده في وجوده؟ وهذا لطعن غير واردٍ اصلا فان الغايه الحقيقيه في وجود شي اخرا علي و ارفع من تعلم الناس منه و مع ذلک يلزم وجوده کونه بحيث يکون هدي للناس ان اهتدوا به واما عدم اهتدائم بنوره فليس من جهته عليه السلام». [1] .

لازم است دانسته شود که غرض از وجود امام، صرف اطاعت پذيري مردم نيست که اگر آنها به امامي مراجعه نکردند يا امامي مستور بود، غرض وجودي او فوت شود. ما اشاره کرديم که چرا زمين نبايد از حجت خالي باشد و به همان دليل، اشکال و طعن مخالفان شيعه - که مي گويند فايده امام غايب چيست - دفع مي شود، غايت حقيقي و اصلي امام، چيزي غير از اهتدا و تعلّم مردم است. البته در صورت خواست و اراده ي مردم، اهتدا حاصل مي شود؛ امّا هدايت مردم غرض عارضي وجود امام است.

بر اين اساس هدف خلقت امام، هدايت خلق نيست؛ چرا که «العالي لايلتفت الي السافل» [2]  و «کون النبي والامام حجه للخلق عارضه له». اين نتيجه اي است که ملاصدرا از حديث معروف کميل زياد، استنباط مي کند و مي گويد:

«ان هذا القائم بحجه الله لايجب ان يکون ظاهراً مشهوراً کمولانا اميرالمؤمنين في ايام تمکّنه من الخلافه الظاهره بل ربّما يکون خاملاً مستوراً کهو قبل ذلک الوقت و کاولاده المعصومين سيما القائم المنتظر(عج) امامنا الهادي». [3] .

خلاصه آنکه هدف اصلي امام، چيزي فراتر از هدايت مردم است و آن حفظ نظام هستي به وجود شريف او است و اگر مردم به امام مراجعه نکردند، غرض و فائده ي عرضي امام، تحت الشعاع قرار مي گيرد و روشن است که حتي علّت اين محروميّت هم خود مردم اند؛ نه اما: «امام عدم اهتدائهم بنوره فليس من جهته(عليه السّلام)». [4] .

فايده اصلي امام غايب با امام حاضر، فرقي نمي کند و اصولاً اين پرسش (فايده امام غايب چيست؟) حاکي از عدم درک صحيح، معناي حجت است.

دوّم. فوايد امام منحصر و محصور به ديدن او نيست و فوايد زيادي، بدون روِ يت او مي تواند نصيب جامعه ديني گردد، معرفت امام و تصديق به وجودش و اعتراف به خلافت الهي او، فوايد کثيري را متوجه مؤ منان مي کند و فايده منحصر در مشاهده ي او نيست. ما در تاريخ شاهديم که کساني در عهد رسول الله(صلّي اللّهُ عليه وآله وسلّم) بودند، وجود آن حضرت را تصديق کردند، و به او ايمان آوردند و به مشاهده و زيارت آن حضرت نايل نشدند؛ امّا به درجات رفيعي از ايمان رسيدند، همچون اويس قرني که حضرت رسول را نديد؛ ولي با تصديق و اعتراف به رسالتش، به فوايد زيادي دست يافت. از اين رو فايده امام، منحصر در مشاهده او نيست و امام غايب فايده دارد.

«واسقط من ذلک تشفيعهم علي الفرقه الاماميه بانّ ايّ ثمره في وجود امام لايمکن التوصل اليه واخذ المسائل الدينيه منه؟ فانّ مجرد المعرفه بامامته و رياسته و التصديق بوجوده و انّه خليفه اللّه في ارضه ثمره ينتفعُ بها و ليست الفائده منحصره في مشاهدته اولا تري انّ مَن کان في عهد النّبي و صدّق بوجوده و رسالته کان مؤ منا حقا وان لم يره مشاهده کاويس القرني، فهکذا هيهنا» [5] .